1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΡΑΣΙ
Το Ακράσι βρίσκεται στο Ν. µέρος της Λέσβου. Απέχει από την παραλία-συνοικισµό της ∆ρώτας 6 χιλ., µαζί µε την οποία αποτελούν την ∆ηµοτικό διαµέρισµα Ακρασίου και υπάγεται στον δήµο Πλωµαρίου Λέσβου. Συνδέεται µε τη Μυτιλήνη µε δυο οδικές αρτηρίες. Η µία, παλαιότερη, µέσον Πλωµαρίου και η άλλη, νεότερη, µέσον Αµπελικού – µεγάλης Λίµνης.Οι χιλιοµετρικές αποστάσεις είναι οι εξής: Ακράσι- Πλωµάρι, 17 χιλ. Πλωµάρι-Μυτιλήνη 42 χιλ. άσφαλτος. Ακράσι-Αµπελικό 5 χιλ.,Αµπελικό-Μεγάλη Λίµνη 10 χιλ., άσφαλτος, Μεγάλη Λίµνη-Μυτιλήνη 26 χιλ., άσφαλτος. ∆ηλαδή η απόσταση για Μυτιλήνη µέσον Αµπελικού συντοµεύεται κατά 18 χιλ., γι’ αυτό και προτιµάται αυτή η συγκοινωνία.
Είναι χτισµένο πάνω σ’ έναν µικρό λόφο. Η οικοδόµηση αρχίζει από τους πρόποδες και φθάνει µέχρι την κορυφή, όπου βρίσκεται µια αρκετά ευρύχωρη πλατεία µε την εκκλησία-το αρχαιότερο και ωραιότερο οικοδόµηµα του χωριού-, τα καφενεία ολόγυρα και το Κοινοτικό Γραφείο. Στο Ν.∆ άκρο του χωριού βρίσκονται το σχολείο Œσήµερα Πολιτιστικό κέντρο και Μουσείο-και το µεγαλύτερο κτίριο του χωριού το εργοστάσιο – ελαιοτριβείο.
Έχει υψόµετρο 340 µ. (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς). Το χειµώνα αρκετές φορές έχει χιόνια και η θερµοκρασία πέφτει κάτω από το Ο°, γι” αυτό έχουµε συχνά πάγους. Το καλοκαίρι η θερµοκρασία ανεβαίνει σπάνια στους 36°-38°. Σχεδόν πάντοτε φυσά δροσερός αέρας επειδή είναι σε ύψωµα και οι ζέστες δεν γίνονται ανυπόφορες. Τα µελτέµια αρχίζουν νωρίς και διαρκούν κατά διαστήµατα όλο το καλοκαίρι. Το κλίµα είναι εύκρατο και υγιεινό. Η ηλιοφάνεια, όπως και σ’ όλη τη Λέσβο, είναι σχεδόν διαρκής όλο το χρόνο. Υγρασία έχει µηδέν.
Το καλοκαίρι προσελκύει πολλούς κυρίως ξενιτεµένους Ακρασιώτες, οι οποίοι συνδυάζουν το εξαίρετο κλίµα του Ακρασίου µε την µαγευτική παραλία της ∆ρώτας, που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση. Σχεδόν όλα τα σπίτια έχουν νερό και τηλέφωνο. Στο λόφο Καθρέφτης τοποθετήθηκε αναµεταδότης ΤΥ και οι κάτοικοι πιάνουν όλουςτους τηλεοπτικούς ποµπούς πολύ καθαρά.
Το έδαφος είναι πετρώδες, ανώµαλο µε απότοµες πλαγιές και χαράδρες.; ∆εν υπάρχει καθόλου πεδινό ούτε χέρσο µέρος εκτός από την Περιφέρεια Τζίγκλου, που κι αυτή είναι περιορισµένης έκτασης. Βουνά έχει τον θεόρατο Πριώνα µε τον οµώνυµο ποταµό και το Πρινοβούνι. Σήµερα προς όλες σχεδόν τις περιοχές έχουν ανοιχτεί αγροτικοί δρόµοι, που εξυπηρετούν πάρα πολύ τους λίγους κατοίκους του χωριού.
Επειδή είναι ύψωµα, πηγές δεν έχει. Η µεγαλύτερη πηγή είναι η κάτω-Βρύση, η οποία υπήρξε και αφορµή να ιδρυθεί το χωριό εκεί. Στις αγροτικές περιοχές υπάρχουν τρεις βρύσες. Στη Χλιάβρυση, στο Ασκάµηνα και στον Ταξιάρχη στη Κάτω-Τζίγκλου. Υπήρχαν ακόµα βρύσες στους Αγίους Αποστόλους της Τζίγκλου και στα Πηγάδια, που πριν αρκετά χρόνια έχουν ξεραθεί και οι δυο. Οι ωραιότερες τοποθεσίες είναι η Τζίγκλου και τα Πηγάδια. Πετρώµατα έχει αξιόλογα. Το 1988 ανακαλύφθηκαν σπάνια απολιθωµένα δέντρα (φοίνικες), για τα οποία µιλάµε πιο πέρα καθώς επίσης και για το λατοµείο στο Χώµα, που είναι από τα ωραιότερα της Λέσβου. Επίσης υπάρχουν «νταµάρια» από γκρίζα πέτρα και από ασβεστόλιθο (πρινοβούνι). Όλη η περιοχή του Ακρασίου στη πρώτη της µορφή ήταν καλυµµένη από πυκνά δάση, τα οποία οι φιλόπονοι κάτοικοι τα ξερρίζωσαν και στη θέση τους φύτεψαν ελιές. Σήµερα όλη η περιοχή είναι κατάφυτη από απέραντους έλιωνες.
Η εκτεταµένη περιοχή Πέρα-Πλάτη (Πέρα – Πλάκ) ήταν ένα πυκνό δάσος. Πριν 60Š70 χρόνια την αποψίλωσαν οι κάτοικοι και επειδή είναι πεδινό µέρος το έσπερναν αρκετά χρόνια σιτάρι ή κριθάρι. Τώρα και τριάντα χρόνια επειδή έχει εγκαταλειφθεί επανήλθε στη πρώτη φυσική της µορφή. Έτσι σήµερα είναι ένα αδιαπέραστο πυκνό δάσος.
Οι κάτοικοι ασχολούνται αποκλειστικά µε τη µονοκαλλιέργεια της ελιάς. Είναι το µοναδικό εισόδηµα των κατοίκων. Όλα εξαρτώνται από το «µαξούλι». Παράγει επίσης λίγα απίδια, σύκα, σταφύλια, όσπρια, κηπουρικά, που δεν φτάνουν ούτε για τις ανάγκες της οικογένειας.
Κτηνοτροφία έχει ελάχιστη γιατί δεν υπάρχουν βοσκότοποι. Άλλοτε υπήρχαν περί τα 10 ζευγάρια βόδια για το όργωµα. Τώρα και δεκαετίες τέτοια ζώα δεν υπάρχουν. Υπήρχαν επίσης πολλά µουλάρια, άλογα και γαϊδούρια, τα οποία βοηθούσαν πάρα πολύ τους κατοίκους στο νοικοκυριό τους. Τώρα το αγροτικό φορτηγάκι τα έχει εκτοπίσει και αυτά. Ελάχιστα έµειναν.Σήµερα έχει 60 µε 70 κατοίκους. Κανένας βρακοφόρος δεν ζει πια. Και µια µόνο βρακοφορούσα (του κουκλέλ)–.
–Τις πιο σηµαντικές πληροφορίες για το Ακράσι µας τις δίνει ο ιστορικός και συγγραφέας Γιάννης Μουτζούρης, στην πιο αξιόλογη µελέτη που έχει γραφεί µέχρι τώρα για όλη τη περιοχή Πλωµαρίου «Τα Πλουµάρια». Σ’ αυτή αναφέρει: «Από πολλές αναγραφές του παλαιού αρχείου του Αγ. Ιωάννου (παλαιού Πλωµαρίου) συµπεραίνοµε πως η εκκλησία αυτή και οι Πλωµαρίτες είχαν στις εξοχές ελαιόµυλους και αλευρόµυλους. Ελαιόµυλοι αναφέρονται στον Πριώνα (το 1803) στο Ακράσι (το 1816), στο Μπορό (Νεοχώρι το 1785).
Πολλοί από τους κατοίκους του παλαιού Πλωµαρίου είχαν ελαιοκτήµατα στην περιοχή του Ακρασίου και µέσα στο χωριό «ανώγια» (=µικρά σπίτια). Αυτές είναι οι αρχαιότερες πληροφορίες για το Ακράσι και η αρχαιότερη χρονολογία (1816) σε γραφτό κείµενο.
Βλέπουµε φυσικά να προηγούνται ο Μπορός και ο Πριώνας. Ο Πριώνας ήταν οικισµός, του οποίου τα λείψανα είναι ευδιάκριτα σήµερα, στη γνωστή για τους ντόπιους τοποθεσία «τ’ Βραχνού η Παχτσές». Βρίσκεται στη πλαγιά του πολύ δύσβατου οµώνυµου βουνού, απέναντι από το Ακράσι. Εκεί υπάρχει µέχρι τώρα η πηγή, απαραίτητο στοιχείο για τον οικισµό και τη λειτουργία του ελαιόµυλου, που αναφέρεται από το Γιάννη Μουτζούρη. Οι µυλόπετρες που άλεθαν τις ελιές βρίσκονται ακόµα εκεί. Ήταν οικισµός παλαιότερος από το Ακράσι και ο πιο απρόσιτος της περιοχής γι΄αυτό και ερηµώθηκε νωρίς τον 19ο αιώνα. Οι κάτοικοι του σκορπίσθηκαν προς το Παλαιοχώρι, ∆ρώτα και Ακράσι––Κάπου διαβάζουµε για «σχολείον αρρένων». Φυσικά πρόκειται για δηµοτικό σχολείο που ήδη λειτουργούσε πριν από το 1870 τουλάχιστον και κατά την τότε συνήθεια φοιτούσαν µόνο αγόρια. “Ηταν απρεπές, τότε, να πηγαίνει το κορίτσι στο σχολείο µαζί µε τ’ αγόρια. Προορισµός του ήταν το σπίτι και η οικογένεια. Η πρώτη γυναίκα που γνώριζε ανάγνωση και γραφή στο Ακράσι ήταν η Αµύρισα Παναγ. Χατζέλλη σύζυγος Στεφάνου Εµµ. Καλδή, κι αυτό συνέβη γιατί ο πατέρας της ήταν δάσκαλο;και τα έµαθε στο σπίτι τους.

2. ΟΝΟΜΑΣΙΑ
Από πού προήλθε η ονοµασία Ακράσι; Κανείς δεν µπορεί να απαντήσει µε βεβαιότητα. Μόνο υποθέσεις µπορούµε να κάνουµε. Ο φιλόλογος Παναγιώτης Καλδής, τ. Γενικός Επιθεωρητής στην αξιόλογη µελέτη του «το Ακράσι» που στηρίζεται, όπως αναφέρει ο ίδιος, σε προφορικές πληροφορίες ασχολείται και µε την ετυµολογία του ονόµατος. ∆ίνει δε τις κατωτέρω πιθανές προελεύσεις.
1. Ότι η λέξη Ακράσιον προήλθε από το «ακροάσιον» δηλ. σηµείο που οι κάτοικοι άκουγαν τα κουδούνια των ποιµνίων των. Η ετυµολογία αυτή προέρχεται απ’ό τα «ακροώµαι», «ακρόαµα»,κ.λ.π.
2. Ότι «το Ακράσι πήρε αυτή την ονοµασία γιατί ήταν τόπος χωρίς αµπέλια (χωρίς κρασί) και και σε αντίθεση προς την περιφέρεια Αµπελικού, που είχε αµπέλια…».
3.’ Οτι «υπάρχει και η ετυµολογία πως πήρε την ονοµασία από τη λέξη « ‘ Ακρα» όνοµα που δόθηκε σε πολλές πόλεις και ακροπόλεις που βρίσκονται σε ψηλές θέσει και σε ακρωτήρια… Και κατά το λεξικό του ∆ηµητράκου «Άκρα εσήµαινε το έσχατο και ύψιστο σηµείο, το ύψωµα». Την προέλευση της λέξης από το Άκρα – Σιών σε σχέση µε την Αγία -Σιών (=Αγιάσος) την θεωρεί παρακινδυνευµένη και παραδέχεται ως πιθανότερη εκδοχή την 3η .
Μία πληροφορία αξιόπιστη υπάρχει ότι σε παλιό χάρτη της Λέσβου το σηµερινό Ακράσι αναγραφόταν ως «Ακρας». ∆ε µπορέσαµε όµως να βρούµε τον χάρτη αυτό. Ισως αργότερα βρεθεί.
Η αρχαιοελληνική λέξη «Άκρα» δεν πρέπει να µας ξενίζει γιατί ήδη υπάρχει στην περιοχή και η λέξη νόχτος – όχθος. Ας µη ξεχνάµε ότι και η λέξη κότσνας προέρχεται από την αρχαιοελληνική κότινος (= στεφάνι από αγριελιά, ως βραβείο των αρχαίων ολυµπιονικών).
Χωριό Κρασί υπάρχει κοντά στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου σύχναζε ο Ν. Καζαντζάκης, όπως αναφέρει η συγγραφέας Έλλη Αλεξίου, αλλά δεν βλέπουµε να έχουν καµιά σχέση αυτές οι δυο ονοµασίες (Ακράσι – Κρασί) παρά µόνο ηχητικά.
Επίσης µε την ετυµολογία του ονόµα,τος Ακράσι – Ακράσιον ασχολείται και ο από Παραµυθίας Μητροπολίτης Αθηναγόρας. θεωρεί το όνοµα αρχαιότατο και καταφεύγει στο χώρο της µυθολογίας. Το συσχετίζει µε τον Ακράσιον. «Ακράσιος ην ο σύζυγος της Αγανίππης, Νύµφης θαλασσιάς…».

Από το βιβλίο του τ. Λυκειάρχη Γιάννη Κοντέλλη, «ΤΟ ΑΚΡΑΣΙ ΛΕΣΒΟΥ», Μυτιλήνη,1991.